Είναι γνωστό ότι “το μαρτύριο του αίματος” που υπέστησαν τα πιστά μέλη της πρώτης Εκκλησίας κατά την περίοδο των διωγμών, το διαδέχθηκε το εξίσου επώδυνο, αλλά και βαρυσήμαντο “μαρτύριο της συνειδήσεως”. Ο ισόβιος δηλαδή και συνεχής αγώνας κάθε χριστιανού να επιτύχει στον κόσμο αυτό με τη χάρη του Θεού την εν Χριστώ ελευθερία από τον τυραννικό κλοιό της αμαρτίας και τον εξαγιασμό του.

Στη μεταβατική αυτή περίοδο, προς το τέλος των διωγμών και στα πρώτα ειρηνικά χρόνια του Χριστιανισμού (τέλη 3ου-αρχές 4ου αι.), κάποιες ψυχές, που σε σύντομο χρονικό διάστημα πολλαπλασιάστηκαν, “θεϊκώ έρωτι πτερούμενοι” τόλμησαν, “ως ουδέν λογισάμενοι” τα τερπνά του κόσμου, “να εξέλθουν” στην απαράκλητη έρημο, για να υπομείνουν εκεί απερίσπαστοι από βιοτικές μέριμνες τα παθήματα του Υιού του Θεού, συσταυρούμενοι και συνανιστάμενοι μ’ Αυτόν στον ισόβιο αγώνα κατά της αμαρτίας. Έτσι “επολίσθη” η έρημος.

Στην εισαγωγή του Α’ τόμου της σειράς μπορεί ο αναγνώστης να κατατοπισθεί πάνω σε ενδιαφέρουσες πτυχές του όλου θέματος. Να γνωρίσει δηλαδή ποιοι ήσαν οι πρωτοπόροι ερημίτες Γέροντες, ποιες μορφές παρουσίασε ο μοναχισμός στην πρώτη του εμφάνιση, ποιος ο χαρακτήρας και η σημασία των Αποφθεγμάτων των αγίων Γερόντων, αλλά ακόμη και τον οικοδομητικό τρόπο προσέγγισης του αναγνώστη σ’ αυτά, ώστε να ανασύρει τον σωτήριο θησαυρό που κρύβουν και να εντρυφήσει σ’ αυτόν.

Στον τόμο αυτόν περιοριζόμαστε σε μια σύντομη κατατόπιση πάνω στο αντικείμενο του βιβλίου.

Δύο παραλλαγές Αποφθεγμάτων υπάρχουν· η αλφαβητική και η θεματική ή συστηματική. Στην πρώτη παρατίθενται σε αλφαβητική σειρά τα ονόματα των Πατέρων με τα Αποφθέγματά τους, αρχίζοντας από τον Μ. Αντώνιο μέχρι τον αββά Ωρ*.

Στη θεματική ή συστηματική παραλλαγή το υλικό κατατάσσεται σε 21 κεφάλαια, που το καθένα αναφέρεται σε ένα κύριο θέμα της εν Χριστώ ζωής. Αυτή η θεματική παραλλαγή, η οποία μέχρι των ημερών μας παρά τη μεγάλη σπουδαιότητά της παρέμενε ανέκδοτη**, αποτελεί το περιεχόμενο των τόμων του Μεγάλου Γεροντικού με μετάφραση στη νεοελληνική  και τα σχετικά σχόλια. Ο τίτλος αυτός προτιμήθηκε, επειδή η θεματική πραλλαγή περιλαμβάνει όλα τα Αποφθέγματα των Πατέρων της ερήμου.

Η έκδοσή μας βασίστηκε κυρίως στου εξής τρεις κώδικες: Coislin 108 (11ου αι.), Coislin 127 (12ου αι.) και Σιναϊτικός 454 (18ου αι.).

Ακολουθούμε τη διαίρεση των Αποφθεγμάτων σε 21 κεφάλαια, όπως είναι στους προαναφερθέντες βυζαντινούς χειρόγραφους κώδικες.

Ευδόκησε ο Θεός και έχουμε ήδη ανά χείρας τον Γ’ τόμο του Μεγάλου Γεροντικού. Αισθανόμαστε την ανάγκη να ευχαριστήσουμε από βάθους καρδίας τον Θεό Πατέρα που χορηγεί “παν δώρημα τέλειον”.

Είναι γνωστό στους αναγνώστες των δύο πρώτων τόμων ότι αυτή η θεματική συλλογή* περιέχει τα αποφθέγματα οσίων ασκητών και Γερόντων της ερημικής παλαίστρας Αιγύπτου, Θηβαΐδος, Σινά και Παλαιστίνης**, επωνύμων και ανωνύμων, κατά θέματα, όπως διαφυλάχθηκαν επί αιώνες καταχωρημένα στους χειρόγραφους κώδικες.

Οι δύο πρώτοι τόμοι παρουσίασαν τα πρώτα εννέα κεφάλαια των αποφθεγμάτων:

Α’. Παραίνεση των αγίων Πατέρων για προκοπή στην τελειότητα.

Β’. Πρέπει να επιδιώκουμε την “ησυχία” με κάθε μας δυνατότητα.

Γ’. Περί κατανύξεως.

Δ’. Περί εγκρατείας…

Ε’. Διηγήσεις ωφέλιμες για τους πολέμους που ξεσηκώνει μέσα μας το πάθος της πορνείας.

ΣΤ’. Περί ακτημοσύνης… και πλεονεξίας.

Ζ’. Διηγήσεις… για υπομονή και ανδρεία.

Η’. Τίποτε δεν πρέπει να κάνουμε για επίδειξη.

Θ’. Είναι ανάγκη να επαγρυπνούμε ώστε να μη κρίνουμε κανένα.

Ο ανά χείρας τρίτος τόμος περιλαμβάνει τα εξής πέντε κεφάλαια, όπως είναι στη σειρά των κωδίκων.

Ι’. Περί διακρίσεως.

ΙΑ’. Είναι ανάγκη πάντοτε να είμαστε νηφάλιοι.

ΙΒ’. Για την αδιάλειπτη και νηφάλια προσευχή.

ΙΓ’. Είναι ανάγκη να φιλοξενούμε και να ελεούμε με ιλαρότητα.

ΙΔ’. Περί υπακοής.

…Ουσιαστικά όταν μιλούσες μαζί της ένοιωθες ότι γινόταν εσύ, ήταν σαν να μιλούσες στον εαυτό σου, δεν απευθυνόσουν σε μοναχή, γι’ αυτό και δεν έλεγε τίποτε, δεν σε διόρθωνε, με αποτέλεσμα να νοιώθεις πολύ άνετα μαζί της, όπως νοιώθεις με τον εαυτό σου…
…Η γερόντισσα δεν ήταν χαμογελαστή αλλά χαμογελούσαν τα μάτια της. Ο λόγος της ήταν πάντα όμορφος, είχε μέσα μία χάρη. Ένοιωθες αυτό που είπαν οι μαθητές στην Μεταμόρφωση «καλόν εστίν ημάς ώδε είναι». Δεν θέλαμε να φύγουμε από κοντά της. Όταν ησύχαζε, καθόταν πολλές φορές στον ήλιο, στον εξώστη, και έβλεπες ότι προσευχόταν. Φαινόταν αυτό έντονα στο πρόσωπό της, η αίσθηση ότι είναι ένας άνθρωπος που έχει «φύγει» με την προσευχή.
…Οι άνθρωποι είμαστε τραγικά πρόσωπα. Σκοντάφτουμε, ψάχνουμε, θέλουμε, πονάμε, πέφτουμε και μαζί μας οι αόρατοι άγγελοι με «αρχιαγγέλισσα» την γερόντισσα Γαβριηλία μας ξεσκονίζουν, μας δροσίζουν και μας χαμογελούν. Σηκωθείτε, λένε. Και αν πέσατε, δεν πειράζει, σηκωθείτε πάλι και πάλι. Στο τέρμα περιμένει η Χαρά του κόσμου. Πάμε, ερχόμαστε, ο Χριστός μένει.